Του Αλέξανδρου Κολόμβου, ΜΑ, MPS, MA
Υποψηφίου Διδάκτορος Αρχαιολογίας και Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, Ιστορικού-Αρχαιολόγου-Ιστορικού της Τέχνης και Εκπαιδευτικού με εξειδίκευση στην ψυχοπαιδαγωγική και διδακτική της ιστορίας και του πολιτισμού και Πιστοποιημένου Συμβούλου Εκπαιδευτικής & Επαγγελματικής Αποκατάστασης Α.Μ.Ε.Α.
Κάθε χρόνο οφείλουμε να τιμούμε την ιστορική μνήμη της Μαύρης Τρίτης, 29 Μαΐου του 1453, της ημέρας Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τον Μωάμεθ Β' τον Πορθητή. Είναι μια μέρα που έχει συνδεθεί με το ξεκίνημα μιας σειράς συμφορών για τον Ελληνισμό, ενός διαρκούς ξεριζώματος και ενός ολόκληρου κόσμου, όπου ενώ μεγαλουργούσε εκεί ο Ελληνισμός για αιώνες, ξαφνικά έγινε απλώς μια πικρή ανάμνηση, χαμένες πατρίδες και καμμένη γη. Το αίμα, η φωτιά και το σίδερο και όλες οι θηριωδίες των Οθωμανών Τούρκων περιγράφτηκαν από τον βυζαντινό ιστορικό του "Χρονικού της Αλώσεως" Γεώργιο Φραντζή ή Σφραντζή (1401 -1480). Συγκεκριμένα, περιέγραψε τις πρώτες μάχες εντός των τειχών μετά την τελική έφοδο ως κυνήγι γουρουνιών! Μια αυτοκρατορία που απλωνόταν από τα βάθη της Περσίας έως και εδάφη της σημερινής Ιταλίας και των Βαλκανίων χάθηκε στην σκόνη ενός ανελέητου πολέμου.
Έκτοτε, εκκλησίες γίνονται στάβλοι και άπειρες βυζαντινές αρχαιότητες καταστρέφονται! Κάθε χρόνο, μας, πληροφορεί ο γνωστός αρχαιολόγος, Ken Dark, βρίσκει κανείς όλο και περισσότερα σημάδια καταστροφής. Και να φανταστεί κανείς ότι αυτά τα έγραψε την δεκαετία του '90! Από την Παναγία Περίβλεπτο, την μονή Παντοκράτορος, το Παλάτι των Βλαχερνών, το παλάτι του μεγάλου βυζαντινού λογίου Θεοδώρου του Μετοχίτη και τόσα άλλα χριστιανικά μνημεία δεν σώζεται πια τίποτα! Με δυσκολία μπορούμε να εντοπίσουμε πλέον ακόμα και την τοποθεσία τους, αφού υπήρχαν σε κάθε γειτονιά πολλές εκκλησίες, ναΐδρια, μονές και αγιάσματα και τα σκόρπια αρχιτεκτονικά μέλη τους μετατοπισμένα πλέον σε κάθε κατεύθυνση μάλλον μπερδεύουν τους μελετητές, πόσο μάλλον τους απλούς προσκυνητές! Από τη μονή Στουδίου, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, σώζονται μόνο οι τοίχοι! Από την μονή της Παναγίας των Βλαχερνών δεν σχεδόν τίποτα! Το παλάτι του κτήτορος της Θεοδώρου Μετοχίτη υπάρχει μόνο ως ανάμνηση! Η εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών που υπάρχει σήμερα στη συνοικία των Βλαχερνών χτίστηκε μόλις το 1867!Η περίφημη Μονή του Σωτήρος στην Χώρα έγινε το Καριγιέ Τζαμί με ασβεστωμένες αγιογραφίες στο καθολικό της, όπως και στην Αγιά Σοφιά.
Από τους Αγίους Αποστόλους δεν σώθηκε σχεδόν τίποτα! Σκόρπια αρχιτεκτονικά μέλη ενσωματώθηκαν και θεμελιώσεις και βάσεις των τοίχων ενσωματώθηκαν στο Φατίχ Τζαμί, δηλαδή το "Τζαμί του Πορθητή" (του Μωάμεθ του Β΄)! Όμως, τον 18ο αιώνα κι αυτό καταχώθηκε και μπαζώθηκε και από πάνω έγινε προαύλιο του νέου Φατίχ Τζαμιού που χτίστηκε ακριβώς δίπλα! Πόσοι νεοέλληνες γνωρίζουν ότι μέσα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων βρισκόταν το Μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου; Μόνο με πρόσφατες γεωφυσικές διασκοπίσεις που έγιναν τυχαία μετά τους σεισμούς του 1999 και για λόγους αξιολόγησης της αντισεισμικότητας του κτηρίου, οι ίδιοι οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν ότι ίσως από κάτω βρίσκεται το παλιό τζαμί χτισμένο πάνω στα συντρίμμια των Αγίων Αποστόλων και το Μαυσωλείο του Κωνσταντίνου! Χρειάζεται να σκάψει πια κανείς βαθειά σε κάθε σημείο της Πόλης για να βρει κρυμμένα ίχνη του ένδοξου βυζαντινού παρελθόντος! Κάτι που δύσκολα γίνεται αφού παντού υπάρχουν πλέον τζαμιά και οι εξτρεμιστές μουσουλμάνοι δεν αφήνουν να πειραχτούν στο ελάχιστο επικαλούμενοι την πίστη τους!
Ακόμα και το "Ιερόν Παλάτιον του Αυτοκράτορος" τελευταία ήρθε στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη μόνο τμηματικά και σκόρπια. Ακόμα και με το πιο έγκυρο βιβλίο τοπογραφίας της Πόλης από τον χιώτη λόγιο και ιατρό Αλέξανδρο Πασπάτη ανά χείρας είναι αδύνατον πια να εντοπίσει κανείς έστω και λίγα από όσα περιγράφει από το ταξίδι του το 1890! Βρίσκει κανείς πλέον διάσπαρτα βυζαντινά κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού σε αυλές σπιτιών, ακόμα και σε καφετέριες, όπως το «Anemas Cafe» κοντά στον βυζαντινό Πύργο του Ανεμά και σε εκκλησίες που στην καλύτερη περίπτωση έγιναν τζαμιά, αν όχι στάβλοι ή μπάζα για υλικά οικοδομών ενώ τμήματα βυζαντινής τοιχοδομής συχνά διακρίνονται ως θεμέλια και βάσεις οθωμανικών κτηρίων και κυρίως τζαμιών!
Δεν είναι τυχαίο που για χρόνια τώρα κάθε τέτοια μέρα οι Τούρκοι εορτάζουν την νίκη τους με προκλητικές πανηγυρικές παρελάσεις και αναπαραστάσεις των γενίτσαρων, που μάλιστα εν έτει 2017 ξεπέρασαν κάθε όριο πρόκλησης με τερατώδεις ιστορικές αναλήθειες και απροκάλυπτα και ωμά ανθελληνικά και αντιχριστιανικά μηνύματα! Διότι, τι ειρωνεία! Η πόλη έπεσε από τους γενίτσαρους, εξισλαμισμένους και τουρκεμένους, δηλαδή, Έλληνες, κυρίως θύματα του παιδομαζώματος, καθώς και δεκάδες χιλιάδες χριστιανούς (άλλοι λένε 30 χιλιάδες, άλλοι 50, άλλοι ακόμα και 70), όπως Σέρβους, Αλβανούς, Λατίνους, ακόμα και Έλληνες που δεν ήταν γενίτσαροι, αλλά απλώς προδότες!
Ειδικά τώρα πλέον, σε μια εποχή νεο-οθωμανικού επεκτατισμού και ισλαμικού εξτρεμισμού στην Τουρκία, όπου η Αγιά Σοφιά από μουσείο ξαναγίνεται τζαμί, οι ανθελληνικές κορώνες δίνουν και παίρνουν και υπάρχει μια συνεχώς κλιμακούμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Όμως, ο μέσος Έλληνας όμως δεν αρκείται στα σκόρπια συντρίμμια ή τα μουσεία που μπορεί να επισκεφτεί στην Πόλη. Στις θύμησες όλων ζει ακόμα η λαϊκή δοξασία. Οι θρύλοι που όσο δυσκολεύουν οι καιροί τόσο αναζωπυρώνονται. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει στην Πύλη του Ρωμανού στην Κόκκινη Μηλιά, αλλά ζει στις μνήμες μας ως ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. Οι θρύλοι μεταλλάσσονται σε αστικούς μύθους. Μιλούν όχι πλέον για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αλλά για τον δούκα, στρατιωτικό και άγιο Ιωάννη Βατάτζη. Στρατιωτικοί κύκλοι αναφέρουν ότι είδαν την σωρό του σχεδόν ζωντανή, μαρμαρωμένη σε υπόγειο μουσείου στην Πόλη! Πρόσφατα αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες αγγέλων στην Αγιά Σοφιά που ήταν ασβεστωμένοι και πολλοί το είδαν αυτό ως σημάδι που επιβεβαιώνει τις αισιόδοξες προφητείες των σύγχρονων γερόντων και αγίων, όπως του Παϊσίου, του Πορφυρίου και άλλων ότι πάλι δικά μας θα είναι. Η ελπίδα ξεπροβάλλει συχνά στον τύπο, τα θρησκευτικά οικοδομητικά αναγνώσματα , αλλά ακόμη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media).
Όμως, μέσα σε όλο αυτό τον παροξυσμό και τα λόγια ελπίδας και ανάκαμψης του ηθικού του γένους μέσα από τις νέες συμφορές της Ελλάδας, ελλοχεύει ο κίνδυνος της επανάληψης των παλαιότερων συμφορών του Μεγαλοϊδεατισμού, όπως αυτές της Μικρασιατικής Καταστροφής με τα γνωστά αποτελέσματα ανταλλαγής πληθυσμών και ξεριζωμού των προσφύγων. Γι’ αυτό απαιτείται σύνεση, ρεαλισμός και λεπτοί χειρισμοί από πλευράς της πολιτικής, διπλωματικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Τυχόν αδέξιοι χειρισμοί θα μπορούσαν να ανοίξουν νέες κερκόπορτες για τον ελληνισμό και την ανθρωπότητα.
Ως Έλληνες ομογενείς εκπαιδευτικοί, οφείλουμε να διδάξουμε στη μαθητιώσα νεολαία για τις χαμένες πατρίδες, για την Πόλη και το Βυζάντιο. Ίσως μάλιστα, πολλοί από εμάς να έχουμε διδάξει ήδη αυτά τα θέματα την στιγμή που στην ίδια την Ελλάδα συζητείται η αφαίρεση όλων των κεφαλαίων της ιστορίας που έχουν σύγκρουση με άλλους λαούς, όπως την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους, την πρώτη άλωση της πόλης, εκείνης από τους Φράγκους το 1204, την επανάσταση του '21 και τα γεγονότα του Β' ΠΠ με τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και την Γερμανική Κατοχή! Εδώ δε στην Αμερική η βυζαντινή και η νεοελληνική ιστορία δεν διδάσκονται στα αμερικάνικα σχολεία, ενώ υπάρχουν και μερικά ελληνικά παροικιακά σχολεία που δεν την διδάσκουν ούτε αυτά, συνήθως αυτά που δεν ανήκουν στην Εκκλησία, αλλά ακόμα και σε σχολεία της Εκκλησίας παρατηρείται τελευταία η εθνοκτόνος τάση να διδάσκουν τα ελληνικά αποκλειστικά και μόνο γλωσσικό μάθημα χωρίς ξεχωριστές ώρες διδασκαλίας για τις ελληνογλωσσοδιδακτικές ενότητες του πολιτισμού, όπως ιστορία, θρησκευτικά, γεωγραφία, μυθολογία και πατριδογνωσία, δηλ. λαογραφία/ήθη-έθιμα και αγωγή του Έλληνα πολίτη, αρχής γενομένης από τα λεγόμενα Charter Schools, που αν και ιδιωτικά/παροικιακά επιδοτούνται και άρα ελέγχονται από το αμερικανικό δημόσιο, δηλ. το αμερικανικό υπουργείο Παιδείας που απαγορεύει την διδασκαλία θρησκευτικών και την διδασκαλία ξεχωριστών ωρών για τον πολιτισμό και την ιστορία εκτός αν η ιστορία και ο πολιτισμός διδάσκονται ελάχιστες ώρες και αγγλικά και όχι με στόχο την καλλιέργια ελληνικής εθνικής συνείδησης σε αντίθεση με το μάθημα της αμερικανικής ιστορίας στα δημόσια αμερικάνικα σχολεία, όπου γίνεται κυριολεκτικά προπαγάνδα ανάπτυξης υπερπατριωτικής Αμερικανικής συνείδησης και όπου σε όλα τα σχολικά βιβλία τους ο εθνικισμός ταυτίζεται με τον πατριωτισμό!
Οφείλουμε να διδάξουμε την ιστορική αλήθεια βάσει των ιστορικών πηγών μεταφρασμένων στη νεοελληνική ως αναπόσπαστο μέρος του γλωσσικού μαθήματος χωρίς στρογγυλεμένες ή μισές αλήθειες για πολιτικούς και διπλωματικούς λόγους, όπως είθισται σήμερα από την πιεστικά επιβαλλόμενη εκπαιδευτική πολιτική της λήθης. Πρέπει να δώσουμε στους μαθητές να καταλάβουν πως η Άλωση και γενικότερα το Βυζάντιο είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής μας συνέχειας και ο συνεκτικός κρίκος που μας συνδέει με τους αρχαίους προγόνους μας, της ενδόξου αρχαίας Ελλάδας. Μόνο έτσι θα διατηρήσουμε την ταυτότητα μας ως έθνος γενικότερα και πόσο μάλλον στο εξωτερικό, όπου ο κίνδυνος της αφομοίωσης είναι δεδομένος, ειδικά μετά την τέταρτη γενιά και πολλές φορές και νωρίτερα, ακόμη κι από την δεύτερη...
Το μάθημα μπορεί να γίνει όπως γίνονται και τα αντίστοιχα επετειακά μαθήματα για την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φωτεινές διαφάνειες, ντοκιμαντέρ και άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Επίσης, για τις μεγαλύτερες τάξεις, μπορεί να γραφούν εκθέσεις με σχετικό θέμα (και μάλιστα με μουσική υπόκρουση από τον "Μαρμαρωμένο Βασιλιά" του Σπανουδάκη, κάτι που εφήρμοσα με τεράστια επιτυχία) και να γίνει εκτενής συζήτηση βάσει των πηγών με τη μέθοδο της απλοποίησης και της ενσωμάτωσης στο γλωσσικό μάθημα. Όλοι οι μαθητές πρέπει να έχουν συμμετοχή στο μάθημα αυτό. Είναι υποχρέωση του εκπαιδευτικού να παροτρύνει και να παρακινήσει το ενδιάφερον και εσωτερίκευση των μηνυμάτων αυτού του μαθήματος σε κάθε μαθητή και σε αυτούς ακόμη με ειδικές ανάγκες ή χαμηλή απόδοση. Αυτό θα γινει με την επιστράτευση μιας σειράς σύγχρονων μεθόδων προκειμένου να ευαισθητοποιηθεί ο μαθητής στοχεύοντας όχι μόνο στισ γνωστικό, αλλά και στο συναισθηματικό παράγοντα, κάτι που θα βοηθήσει αποτελεσματικά στην εσωτερίκευση και εμπέδωση του μαθήματος και των μηνυμάτων του παραπέμποντας στην καλλιέργεια των εθνικών μας αξιών και ιδανικών που ο μαθητής θα γίνει φορέας τους και θα μεταλλαμπαδεύσει με τη σειρά του και στις επόμενες γενιές. Οι μέθοδοι που μπορούν να επιστρατευτούν είναι: "η Διδασκαλία πέραν του σχολικού βιβλίου", "η ιστορία ως μυστήριο", "οι ερωτήσεις βάσει τεκμηρίων και ντοκουμέντων", "Διεπιστημονικές προσεγγίσεις με άλλα μαθήματα, όπως εικαστικά, μουσική, κ.τ.λ. για την διδασκαλία της ιστορίας και των ελληνικών" και "οι νέες τεχνολογίες στην υπηρεσία του μαθητή και του εκπαιδευτικού".
Τέλος, διπλή εορτή η 29η Μαΐου καθώς συμπίπτει με το Memorial Day, την ημέρα ανάμνησης των νεκρών και δη πεσόντων των Η.Π.Α. Οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνο όταν τους ξεχνάμε. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να διδάσκουμε στους μαθητές μας σε κάθε ιστορική και εθνική επέτειο. Εύχομαι ολόψυχα η ταλαίπωρη πατρίδα μας η Ελλάδα και ο απανταχού Ελληνισμός, αλλά και η δεύτερη πατρίδα μας οι Η.Π.Α. και η Ομογένεια Αμερικής, όπου ζούμε όλα αυτά τα χρόνια να έχουν ειρήνη, υγεία και ευημερία παρά τους δυσκολους καιρούς που διάγουμε.
Βιβλιογραφία
· Dark, Ken & Ferudun Özgümüş (2013). Constantinople: Archaeology of a Byzantine Megapolis. Final Report on the Istanbul Rescue Archaeology Project 1998-2004. Oxford; Oakville, CT: Oxbow Books.
· Η Μηχανή του Χρόνου (video). Μάϊος 1453: Η Άλωση. https://www.youtube.com/watch?time_continue=2472&v=SvwDR7L3MeA
· Καργάκος, Σαράντος (video). Ομιλία για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο: https://www.youtube.com/watch?v=UWhMnNm5pUM
· Πασπάτης, Αλέξανδρος (1877). Βυζαντιναί μελέται Τοπογραφικαί και ιστορικαί. Κωνσταντινούπολη: Τυπογραφείο Αντωνίου Κορομηλά, Βιβλιοπωλείο των Αδελφών Δεπάστα. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2009.
· Πασπάτης, Αλέξανδρος (1890). Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών εν έτει 1453. Αθήνα: Τυπογραφείο Αδελφών Περρή. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2010.
· Χρονικόν / Γεωργίου του Φραντζή του πρωτοβεστιαρίου, [φιλολογική επιμέλεια: Περ. Εμ. Κομνηνού, εκδοτική φροντίδα: Λέανδρου Νικ. Μίχα.]: http://anemi.lib.uoc.gr
· Σπανουδάκης, Σταμάτης (video). Θα ‘ρθεις σαν αστραπή. http://hellenicpsyche.blogspot.com/
· ---Ξημέρωμα στα τείχη. https://www.youtube.com/watch?v=BYsIAyB5KcE
· ---Τα μάτια της δάκρυσαν. https://www.youtube.com/watch?time_continue=8&v=ZScMEC-w8ZM
-Omrod, J & B. Janes (2018). Essentials of Educational Psychology: Big Ideas To Guide Effective Teaching 5th Edition. Pearson, New Jersey.
Zevin, J.J. (2015). Social Studies for the Twenty-First Century: Methods and Materials for Teaching in Middle and Secondary Schools 4th Edition. Routledge, New York.
Zevin, J.J. (2010). Teaching History as a Mystery. 1st Edition. Routledge. New York.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΕΙΚΟΝΕΣ
1. Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος
Πηγή: http://www.onalert.gr/files/Image/NewOnAlert/ISTORIKA/palaeologus.jpg
2. Αγιά Σοφιά
Πηγή: http://www.mixanitouxronou.gr/wp-content/uploads/2015/12/agia-sofia.jpg
3. Μονή Σωτήρος στη Χώρα (Καριγιέ Τζαμί)
Πηγή: https://www.princeton.edu/~asce/const_95/kariye1.jpg
4. Φατίχ Τζαμί (Άγιοι Απόστολοι)
Πηγή: http://howtoistanbul.com/wp-content/uploads/2013/07/20-fatih-camii1.jpg
5. Μονή Στουδίου
Πηγή: http://www.fourtounis.gr/download/2013/11/26/26-11-2013a_clip_image002.jpg
6. Η συγχρονη εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών
Πηγή: http://omogeneia-turkey.com/FILES/church-fener-vlaherna1.jpg
BINTEO
Ντοκιμαντέρ για την Άλωση
Σ. Σπανουδάκης, Θα έρθεις σαν αστραπή (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Σπανουδάκης, Τα μάτια της δάκρυσαν (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Σπανουδάκης, Ξημέρωμα στα τείχη (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Καργάκος, Ομιλία για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο
