Αναδημοσίευση (Reproduction): www.greekteachersprometheus.org
Του Αλέξανδρου Κολόμβου, ΜΑ, MPS, MA
Τέως Γεν. Γραμματέα του Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών "Προμηθεύς" και Ιστορικού-Αρχαιολόγου-Εκπαιδευτικού και πιστοποιημένου Συμβούλου Εκπαιδ./Επαγγελμ. Αποκατ. Α.Μ.Ε.Α-Ψυχολόγου με εξειδίκευση στην ψυχοπαιδαγωγική και διδακτική της ιστορίας και του πολιτισμού-Φοιτητή του Διδακτορικού Προγράμματος Παιδαγωγικών (EdD) στην Παιδαγωγική Ψυχολογία στο California Coast University και
Υποψήφιου διδάκτορα Ελληνορωμαϊκής-Χριστιανικής-Βιβλικής Αρχαιολογίας στο Newburgh Theological Seminary and Bible College
Πρώτη Δημοσίευση: 28 Μαΐου, 2017
Ο Σύλλογος Ελλήνων Εκπαιδευτικών "Προμηθεύς" (Νέα Υόρκη) τιμά την ιστορική μνήμη της Μαύρης Τρίτης, 29 Μαΐου του 1453, της ημέρας Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως από τον Μωάμεθ Β' τον Πορθητή. Είναι μια μέρα που έχει συνδεθεί με το ξεκίνημα μιας σειράς συμφορών για τον Ελληνισμό, ενός διαρκούς ξεριζώματος και ενός ολόκληρου κόσμου, όπου ενώ μεγαλουργούσε εκεί ο Ελληνισμός για αιώνες, ξαφνικά έγινε απλώς μια πικρή ανάμνηση, χαμένες πατρίδες και καμένη γη. Το αίμα, η φωτιά και το σίδερο και όλες οι θηριωδίες των Οθωμανών Τούρκων περιγράφτηκαν από τον βυζαντινό ιστορικό του "Χρονικού της Αλώσεως" Γεώργιο Φραντζή ή Σφραντζή (1401 -1480). Συγκεκριμένα, περιέγραψε τις πρώτες μάχες εντός των τειχών μετά την τελική έφοδο ως κυνήγι γουρουνιών! Μια αυτοκρατορία που απλωνόταν από τα βάθη της Περσίας μέχρι και τα εδάφη της σημερινής Ιταλίας και των Βαλκανίων χάθηκε στην σκόνη ενός ανελέητου πολέμου.
Έκτοτε, εκκλησίες γίνονται στάβλοι και άπειρες βυζαντινές αρχαιότητες καταστρέφονται! Κάθε χρόνο, μας πληροφορεί ο γνωστός αρχαιολόγος Ken Dark, βρίσκει κανείς όλο και περισσότερα σημάδια καταστροφής. Και να φανταστεί κανείς ότι αυτά τα έγραψε την δεκαετία του '90! Από την Παναγία Περίβλεπτο, την μονή Παντοκράτορος, το Παλάτι των Βλαχερνών, το παλάτι του Αγίου Θεοδώρου του Στουδίτη και τόσα άλλα χριστιανικά μνημεία δεν σώζεται πια τίποτα! Με δυσκολία μπορούμε να εντοπίσουμε πλέον ακόμα και την τοποθεσία τους, αφού υπήρχαν σε κάθε γειτονιά πολλές εκκλησίες, ναΐδρια, μονές και αγιάσματα και τα σκόρπια αρχιτεκτονικά μέλη τους μετατοπισμένα πλέον σε κάθε κατεύθυνση μάλλον μπερδεύουν τους μελετητές, πόσο μάλλον τους απλούς προσκυνητές! Από τη μονή Στουδίου, αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο, σώζονται μόνο οι τοίχοι! Από την μονή της Παναγίας των Βλαχερνών δεν σχεδόν τίποτα! Το παλάτι του κτήτορος της Θεοδώρου Μετοχίτη υπάρχει μόνο ως ανάμνηση! Η εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών που υπάρχει σήμερα στη συνοικία των Βλαχερνών χτίστηκε μόλις το 1867!Η περίφημη Μονή του Σωτήρος στην Χώρα έγινε το Καριγιέ Τζαμί με ασβεστωμένες αγιογραφίες στο καθολικό της, όπως και στην Αγιά Σοφιά.
Από τους Αγίους Αποστόλους δεν σώθηκε σχεδόν τίποτα! Σκόρπια αρχιτεκτονικά μέλη, θεμελιώσεις και βάσεις των τοίχων ενσωματώθηκαν στο Φατίχ Τζαμί, δηλαδή το "Τζαμί του Πορθητή" (του Μωάμεθ του Β΄)! Όμως, τον 18ο αιώνα κι αυτό καταχώθηκε και μπαζώθηκε και από πάνω έγινε προαύλιο του νέου Φατίχ Τζαμιού που χτίστηκε ακριβώς δίπλα! Πόσοι νεοέλληνες γνωρίζουν ότι μέσα στην εκκλησία των Αγίων Αποστόλων βρισκόταν το Μαυσωλείο του Μεγάλου Κωνσταντίνου; Μόνο με πρόσφατες γεωφυσικές διασκοπίσεις που έγιναν τυχαία μετά τους σεισμούς του 1999 και για λόγους αξιολόγησης της αντισεισμικότητας του κτηρίου, οι ίδιοι οι Τούρκοι αντιλήφθηκαν ότι ίσως από κάτω βρίσκεται το παλιό τζαμί χτισμένο πάνω στα συντρίμμια των Αγίων Αποστόλων και το Μαυσωλείο του Κωνσταντίνου! Χρειάζεται να σκάψει πια κανείς βαθειά σε κάθε σημείο της Πόλης για να βρει κρυμμένα ίχνη του ένδοξου βυζαντινού παρελθόντος! Κάτι που δύσκολα γίνεται αφού παντού υπάρχουν πλέον τζαμιά και οι εξτρεμιστές μουσουλμάνοι δεν αφήνουν να πειραχτούν στο ελάχιστο επικαλούμενοι την πίστη τους!
Ακόμα και το Ιερόν Παλάτιον του αυτοκράτορος τελευταία ήρθε στο φως από την αρχαιολογική σκαπάνη μόνο τμηματικά και σκόρπια. Ακόμα και με το πιο έγκυρο βιβλίο τοπογραφίας της Πόλης από τον χιώτη λόγιο και ιατρό Αλέξανδρο Πασπάτη ανά χείρας είναι αδύνατον πια να εντοπίσει κανείς έστω και λίγα από όσα περιγράφει από το ταξίδι του το 1890! Βρίσκει κανείς πλέον διάσπαρτα βυζαντινά κιονόκρανα κορινθιακού ρυθμού σε αυλές σπιτιών, ακόμα και σε καφετέριες, όπως το «Anemas Cafe» κοντά στον βυζαντινό Πύργο του Ανεμά και σε εκκλησίες που στην καλύτερη περίπτωση έγιναν τζαμιά, αν όχι στάβλοι ή μπάζα για υλικά οικοδομών ενώ τμήματα βυζαντινής τοιχοδομής συχνά διακρίνονται ως θεμέλια και βάσεις οθωμανικών κτηρίων και κυρίως τζαμιών!
Δεν είναι τυχαίο που για χρόνια τώρα κάθε τέτοια μέρα οι Τούρκοι εορτάζουν την νίκη τους με προκλητικές πανηγυρικές παρελάσεις και αναπαραστάσεις των γενίτσαρων, που μάλιστα εν έτη 2017 ξεπέρασαν κάθε όριο πρόκλησης με τερατώδεις ιστορικές αναλήθειες και απροκάλυπτα και ωμά ανθελληνικά και αντιχριστιανικά μηνύματα! Διότι, τι ειρωνεία! Η πόλη έπεσε από τους γενίτσαρους, εξισλαμισμένους και τουρκεμένους, δηλαδή, Έλληνες, κυρίως θύματα του παιδομαζώματος, καθώς και δεκάδες χιλιάδες χριστιανούς (άλλοι λένε 30.000, άλλοι 50.000, άλλοι ακόμα και 70.000), όπως Σέρβους, Αλβανούς, Λατίνους, ακόμα και Έλληνες που δεν ήταν γενίτσαροι, αλλά απλώς προδότες!
Ειδικά τώρα πλέον, σε μια εποχή νεο-οθωμανικού επεκτατισμού και ισλαμικού εξτρεμισμού στην Τουρκία, όπου η Αγιά Σοφιά από μουσείο ξαναγίνεται τζαμί, οι ανθελληνικές κορώνες δίνουν και παίρνουν και υπάρχει μια συνεχώς κλιμακούμενη ένταση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Όμως, ο μέσος Έλληνας δεν αρκείται στα σκόρπια συντρίμμια ή τα μουσεία που μπορεί να επισκεφτεί στην Πόλη. Στις θύμησες όλων ζει ακόμα η λαϊκή δοξασία. Οι θρύλοι που όσο δυσκολεύουν οι καιροί τόσο αναζωπυρώνονται. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος πέφτει στην Πύλη του Ρωμανού στην Κόκκινη Μηλιά, αλλά ζει στις μνήμες μας ως ο μαρμαρωμένος βασιλιάς. Οι θρύλοι μεταλλάσσονται σε αστικούς μύθους. Μιλούν όχι πλέον για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, αλλά για τον δούκα, στρατιωτικό και άγιο Ιωάννη Βατάτζη. Στρατιωτικοί κύκλοι αναφέρουν ότι είδαν την σωρό του σχεδόν ζωντανή, μαρμαρωμένη σε υπόγειο μουσείου στην Πόλη! Πρόσφατα αποκαλύφθηκαν τοιχογραφίες αγγέλων στην Αγιά Σοφιά που ήταν ασβεστωμένοι και πολλοί το είδαν αυτό ως σημάδι που επιβεβαιώνει τις αισιόδοξες προφητείες των σύγχρονων γερόντων και αγίων, όπως του Παϊσίου, του Πορφυρίου και άλλων ότι πάλι δικά μας θα είναι. Η ελπίδα ξεπροβάλλει συχνά στον τύπο, τα θρησκευτικά οικοδομητικά αναγνώσματα , αλλά ακόμη και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media).
Όμως, μέσα σε όλο αυτό τον παροξυσμό και τα λόγια ελπίδας και ανάκαμψης του ηθικού του γένους μέσα από τις νέες συμφορές της Ελλάδας, ελλοχεύει ο κίνδυνος της επανάληψης των παλαιότερων συμφορών του Μεγαλοϊδεατισμού, όπως αυτές της Μικρασιατικής Καταστροφής με τα γνωστά αποτελέσματα ανταλλαγής πληθυσμών και ξεριζωμού των προσφύγων. Γι’ αυτό απαιτείται σύνεση, ρεαλισμός και λεπτοί χειρισμοί από πλευράς της πολιτικής, διπλωματικής και στρατιωτικής ηγεσίας. Τυχόν αδέξιοι χειρισμοί θα μπορούσαν να ανοίξουν νέες κερκόπορτες για τον ελληνισμό και την ανθρωπότητα.
Ως Έλληνες ομογενείς εκπαιδευτικοί, οφείλουμε να διδάξουμε στη μαθητιώσα νεολαία για τις χαμένες πατρίδες, για την Πόλη και το Βυζάντιο. Ίσως μάλιστα, πολλοί από εμάς να έχουμε διδάξει ήδη αυτά τα θέματα την στιγμή που στην ίδια την Ελλάδα συζητείται η αφαίρεση όλων των κεφαλαίων της ιστορίας που έχουν σύγκρουση με άλλους λαούς, όπως την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως από τους Τούρκους, την πρώτη άλωση της πόλης, εκείνης από τους Φράγκους το 1204, την επανάσταση του '21 και τα γεγονότα του Β' ΠΠ με τον Ελληνοϊταλικό Πόλεμο και την Γερμανική Κατοχή! Οφείλουμε να διδάξουμε την ιστορική αλήθεια βάσει των ιστορικών πηγών μεταφρασμένων στη νεοελληνική ως αναπόσπαστο μέρος του γλωσσικού μαθήματος χωρίς στρογγυλεμένες ή μισές αλήθειες για πολιτικούς και διπλωματικούς λόγους, όπως είθισται σήμερα από την πιεστικά επιβαλλόμενη εκπαιδευτική πολιτική της λήθης,. Πρέπει να δώσουμε στους μαθητές να καταλάβουν πως η Άλωση και γενικότερα το Βυζάντιο είναι ένα αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορικής μας συνέχειας και ο συνεκτικός κρίκος που μας συνδέει με τους αρχαίους προγόνους μας, της ενδόξου αρχαίας Ελλάδας. Μόνο έτσι θα διατηρήσουμε την ταυτότητα μας ως έθνος γενικότερα και πόσο μάλλον στο εξωτερικό, όπου ο κίνδυνος της αφομοίωσης είναι δεδομένος, ειδικά μετά την τέταρτη γενιά και πολλές φορές και νωρίτερα, ακόμη κι από την δεύτερη...
Το μάθημα μπορεί να γίνει όπως γίνονται και τα αντίστοιχα επετειακά μαθήματα για την 28η Οκτωβρίου και την 25η Μαρτίου. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν φωτεινές διαφάνειες, ντοκιμαντέρ και άλλα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Επίσης, για τις μεγαλύτερες τάξεις, μπορεί να γραφούν εκθέσεις με σχετικό θέμα (και μάλιστα με μουσική υπόκρουση από τον "Μαρμαρωμένο Βασιλιά" του Σπανουδάκη, κάτι που εφήρμοσα με τεράστια επιτυχία) και να γίνει εκτενής συζήτηση βάσει των πηγών με τη μέθοδο της απλοποίησης και της ενσωμάτωσης στο γλωσσικό μάθημα.
Τέλος, διπλή εορτή η 29η Μαΐου, 2017, καθώς συμπίπτει με το Memorial Day, την ημέρα ανάμνησης των νεκρών και δη πεσόντων των Η.Π.Α. Οι άνθρωποι πεθαίνουν μόνο όταν τους ξεχνάμε. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να διδάσκουμε στους μαθητές μας σε κάθε ιστορική και εθνική επέτειο. Ο Σύλλογος Ελλήνων Εκπαιδευτικών, με συγκίνηση και συνειδητοποιημένη την ευθύνη του ρόλου του και του έργου του εύχεται σε όλους τους συναδέλφους και τα μέλη του, όπως και στην ταλαίπωρη πατρίδα μας την Ελλάδα, αλλά και την δεύτερη πατρίδα μας τις Η.Π.Α. ειρήνη, υγεία και ευημερία.
Βιβλιογραφία
· Dark, Ken & Ferudun Özgümüş (2013). Constantinople: Archaeology of a Byzantine Megapolis. Final Report on the Istanbul Rescue Archaeology Project 1998-2004. Oxford; Oakville, CT: Oxbow Books.
· Η Μηχανή του Χρόνου (video). Μάϊος 1453: Η Άλωση. https://www.youtube.com/watch?time_continue=2472&v=SvwDR7L3MeA
· Καργάκος, Σαράντος (video). Ομιλία για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο: https://www.youtube.com/watch?v=UWhMnNm5pUM
· Πασπάτης, Αλέξανδρος (1877). Βυζαντιναί μελέται Τοπογραφικαί και ιστορικαί. Κωνσταντινούπολη: Τυπογραφείο Αντωνίου Κορομηλά, Βιβλιοπωλείο των Αδελφών Δεπάστα. Ανακτήθηκε στις 1 Σεπτεμβρίου 2009.
· Πασπάτης, Αλέξανδρος (1890). Πολιορκία και Άλωσις της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών εν έτει 1453. Αθήνα: Τυπογραφείο Αδελφών Περρή. Ανακτήθηκε στις 5 Ιουλίου 2010.
· Χρονικόν / Γεωργίου του Φραντζή του πρωτοβεστιαρίου, [φιλολογική επιμέλεια: Περ. Εμ. Κομνηνού, εκδοτική φροντίδα: Λέανδρου Νικ. Μίχα.]: http://anemi.lib.uoc.gr
· Σπανουδάκης, Σταμάτης (video). Θα ‘ρθεις σαν αστραπή. http://hellenicpsyche.blogspot.com/
· ---Ξημέρωμα στα τείχη. https://www.youtube.com/watch?v=BYsIAyB5KcE
· ---Τα μάτια της δάκρυσαν. https://www.youtube.com/watch?time_continue=8&v=ZScMEC-w8ZM
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ/ΕΙΚΟΝΕΣ
1. Κωνσταντίνος ΙΑ' Παλαιολόγος
Πηγή: http://www.onalert.gr/files/Image/NewOnAlert/ISTORIKA/palaeologus.jpg
2. Αγιά Σοφιά
Πηγή: http://www.mixanitouxronou.gr/wp-content/uploads/2015/12/agia-sofia.jpg
3. Μονή Σωτήρος στη Χώρα (Καριγιέ Τζαμί)
Πηγή: https://www.princeton.edu/~asce/const_95/kariye1.jpg
4. Φατίχ Τζαμί (Άγιοι Απόστολοι)
Πηγή: http://howtoistanbul.com/wp-content/uploads/2013/07/20-fatih-camii1.jpg
5. Μονή Στουδίου
Πηγή: http://www.fourtounis.gr/download/2013/11/26/26-11-2013a_clip_image002.jpg
6. Η συγχρονη εκκλησία της Παναγίας των Βλαχερνών
Πηγή: http://omogeneia-turkey.com/FILES/church-fener-vlaherna1.jpg
Ντοκιμαντέρ για την Άλωση
Σ. Σπανουδάκης, Θα έρθεις σαν αστραπή (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Σπανουδάκης, Τα μάτια της δάκρυσαν (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Σπανουδάκης, Ξημέρωμα στα τείχη (Άλμπουμ: "Μαρμαρωμένος Βασιλιάς")
Σ. Καργάκος, Ομιλία για τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο
