PowerPoint Presentation on Teaching Greek Manuscripts in the Greek Parochial Schools of the the US through Arts & Crafts and Technology

by Alexander Colombos, CRC, MA, MPS, MA (Ed)

(see full bio below)

PowerPoint Presentation in the 1st Symposium of Greek Language Education by Prometheus Greek Teachers Association of New York, where I have the honor to be its Secretary General and Director of Technology/Webmaster. It was done in Greek. The event took place on Sunday February 17, 2019 at the school library of St Demetrios Greek Orthodox Church School in Astoria, NY. The topic was "How to learn history and Greek by creating an ancient manuscript".

In other words, teaching the evolution of Greek language, writing, and the alphabet from prehistory to the present is crucial. It's important to make a distinction between language and writing. For instance, prehistoric scripts, such as Linear B were proved to be Greek. Also, there are many serious scholars who propose that Cretan hieroglyphics and Linear A are Greek, as well. The Greek alphabet was not always as we know it today. Lowercase was used after the 9 century AD. Some letters were added and others were removed form the Greek alphabet by Euclid, not to be confused with the well-know mathematician, as he was an Athenian Archon of 4th century BC, hence the Euclidean Alphabet. Errors in inscriptions and vases dating before the Euclidean Alphabet prove that the Erasmic or Erasmian pronounced of ancient/Classical Greek is artificial invented by Erasmus, as he says in his book that no one reads and not the real pronunciation of ancient Greeks.

This lecture was also about teaching not just the primary sources, but even directly the archaeological objects of the primary sources (e.g. illuminated manuscripts, codices, parchments, papyri, etc.) in the Greek Parochial Schools of the US and of course the same should apply in Greece, Cyprus, the US and all over the world as the best way of learning history with accuracy and authenticity. Taking into consideration the Greek national crisis, it's pivotal to make students aware of the Greek National Issues (e.g. The Aegean, N. Epirus, E. Thrace, Asia Minor Coastline and Macedonia are all Greece, not just Greek). Also, neopagan propaganda is another issue. In fact, recent studies show that reuse is the number 1 reason for the destruction of many Greek manuscripts as well as ancient Greek buildings and works of art and it still is. Marble was and still is used for building materials and papyri and parchments for writing were used for writing on the top new Byzantine hymns and sermons while there was an abundance of copies of all different types of ancient Greek literature. And that is because thanks to monks, deacons, priests and high priests, who were also great scholars and classicists, the glory and wisdom of the Ancient Greeks is known to us today. Students do not learn that "Byzantine" and "Byzantium" are early modern inventions (E.g. Hieronymus Wolf, 17th century). Byzantine Greeks called themselves "Romans" or Romioi as they still say today and their culture Romaiosini or Romiosini. By doing that, they didn't imply they were Romans from Rome and the Western Empire and spoke Latin, but they were Eastern Romans coming from the Eastern Empire and spoke Greek. The East Roman Empire was the only part of the Roman Empire that did not fell to the Barbarians of the Early Middle Ages, unlike the West. They still knew they were Greek and were aware of their history and their culture. Their dedication to the Hellenic Studies is obvious from their writings. Modern scholars and historians have distorted that truth in order to make new theories, thus making profit by presenting their inventions as something new in history. History is history. It cannot be reinvented just because some pseudoscholars of the ivory towers want to make profit and build careers in the clouds of modern myths and urban legends. Today, students don't learn that the core of the Byzantine culture was Greek as well as the official language was Greek, at least after the 6th century AD. Those are things they are not usually learnt in schools and need to be learnt today more than ever!

The best way to do that is the teaching of primary sources as directly and genuinely as possible and that's through archaeology and art history, as in the case of ancient Greek and Byzantine manuscripts. That can happen by using innovative methods of educational psychology as well as arts and crafts and technology in teaching history, Orthodox Christian religion, and modern Greek as a Second Language. Students come to the Greek parochial school tired from the public school and having received historical information that is full of propaganda and distorted historical truth about Hellenism while they learn nothing about Christianity, not to mention Orthodoxy (Orthodox Christianity). It's not only the US or the European schools were propaganda is taught, though. Tragically, the anti-Greek and anti-Christian governments of Greece and Cyprus which are homes of the Greek language and culture support even more intense and systematic anti-Greek and anti-Christian propaganda! Today's students of Greece and Cyprus do not really learn the history and language of their ancestors and ancient Greeks and the Byzantine Greeks! That wouldn't surprise us, as even the most well-educated philologists/Greek teachers from Greece and Cyprus, the US or elsewhere in the world do not know the auxiliary historical sciences (paleography, codicology, epigraphy, numismatics and textual criticism) and cannot directly read the archaeological artifacts of writing (inscriptions, parchments, papyri, codices, illuminated manuscripts, coins, etc.) in a museum or an archaeological site!

However, here in the US, most members of the Greek-American community love and respect their history,language and culture and want to teach it to their children. America offers the freedom and the opportunity to do so. Greek Parochial School teachers need to motivate students and teach them the historical truth right from the horse's mouth which is the primary sources and as a matter of fact their archaeological medium/material, since the primary sources have been distorted in translation and modern interpretation and reception. Also, by using arts & crafts (e.g. coloring, drawing and painting papyri, parchments and illuminated manuscripts, as they do in museum education programs) and also by using technology, such as social media (e.g. Pinterest), they have fun and they learn easy and fast and boost their creativity and critical thinking as well as multiple types of intelligence (e.g. verbal, visual, artistic, etc.).

Μαθαίνω ιστορία και ελληνικά κατασκευάζοντας αρχαίο χειρόγραφο: Τα ελληνικά χειρόγραφα ως πρωτογενείς πηγές εξέλιξης της γραφής, της γλώσσας και του αλφαβήτου στην διδασκαλία της ιστορίας και των ελληνικών μέσω της χειροτεχνίας και της τεχνολογίας

Του Αλέξανδρου Κολόμβου, CRC, MA,MPS, MA (Ed)
Ιστορικού-Αρχαιολόγου-Ψυχοπαιδαγωγού--Ψυχολόγου-Συμβούλου Εκπ.-Επαγγ. Αποκατάστασης- Πρώην Εκπαιδευτικού και πρώην Γεν. Γραμμ.-Υπεύθ. Τεχνολογίας Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών Νέας Υόρκης "Προμηθεύς¨"
Εξειδικευμένου στην Ψυχοπαιδαγωγική του Ελληνικού Πολιτισμού και την Διδακτική της Ιστορίας-Διδακτορικού Φοιτητή Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας και Παιδαγωγικών (EdD program in Educational Psychology) στο California Coast University και Υποψηφίου Διδάκτορος Βιβλικής Αρχαιολογίας στην Θεολογική Σχολή του Νιούμπεργκ

Περίληψη (Abstract)

Το παρόν άρθρο βασίζεται σε δεκάλεπτη ομιλία με πολυμεσική παρουσίαση PowerPoint που έλαβε χώρα την 17^η Φεβρουαρίου, 2019 στις 3 μ.μ. στην σχολική βιβλιοθήκη του ελληνικού σχολείου Αγίου Δημητρίου στην Αστόρια της Νέας Υόρκης.  Η ομιλία ήταν η δεύτερη μετά την κύρια ομιλία και μεταξύ μιας πλειάδας εκλεκτών ομιλητών στα πλαίσια του 1ου Συμποσίου Ελληνόγλωσσης Εκπαίδευσης του Συλλόγου Ελλήνων Εκπαιδευτικών Αμερικής «Προμηθεύς» που εδρεύει στη Νέα Υόρκη και του οποίου ο γράφων είναι Γενικός Γραμματέας και Υπεύθυνος Τεχνολογίας.  Η ομιλία αφορούσε πρωτότυπες ιδέες και προτάσεις για τον εμπλουτισμό της διδακτέας ύλης των ελληνικών σχολείων, όπου διδάσκονται τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα, όπως διάφορες σχολικές κατασκευές και εφαρμογές μέσω της χειροτεχνίας και της τεχνολογίας με έμπνευση τα αρχαία ελληνικά και βυζαντινά χειρόγραφα έως και την κατασκευή αντιγράφων και ομοιοτύπων σε μεγαλύτερες τάξεις. Δίνεται έτσι την ευκαιρία οι μαθητές διαφορετικών τάξεων να ανακαλύψουν την εξέλιξη της ελληνικής γραφής, γλώσσας και αλφαβήτου και των πρωτογενών ιστορικών πηγών τους κατευθείαν από τα αρχαιολογικά κατάλοιπα.  Έγινε αναφορά σε βασικές έννοιες και ορολογία της παλαιογραφίας και κωδικολογίας (πάπυροι, περγαµηνές, διαφορές γραφής και γλώσσας, εικονογραφηµένα χειρόγραφα, ειλητάρια, κτλ.). Στόχοι και σκοπός της διδασκαλίας της ιστορίας και των ελληνικών σε παιδιά και εφήβους είναι η καλλιέργεια δημιουργικότητας, κριτικής σκέψης και ελληνορθόδοξης συνείδησης µέσα από τη χειροτεχνία και την τεχνολογία µε αφορµή την κατασκευή ενός αρχαίου χειρογράφου είτε εικονογραφηµένης σελίδας ή κώδικα (χειρόγραφου βιβλίου), παπύρου, περγαµηνής, ειληταρίου (scroll), κτλ. και την ανάρτηση φωτογραφιών από τα έργα των μαθητών στο Pinterest, µέσο κοινωνικής δικτύωσης µε φωτογραφικό άλµπουµ.  Ο µαθητής επίσης, πέρα από φωτογραφίες με τις δικές του κατασκευές κάνει αναρτήσεις µε φωτογραφίες από κώδικες, περγαμηνές, παπύρους, παλίμψηστα, κτλ.  Ακολουθoύν βιβλιογραφία και ευχαριστίες.

Λέξεις-κλειδιά: γραφή, γλώσσα, αλφάβητο, πάπυροι, περγαμηνές, εικονογραφημένα χειρόγραφα, κώδικες, χειροτεχνία, Pinterest, κριτική σκέψη, δημιουργικότητα, πρωτογενείς πηγές, ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα, εθνική και θρησκευτική συνείδηση, πολιτισμική ταυτότητα, δαπολιτισμικές σχέσεις & πολυπολιτισμός  

Εισαγωγή

Είναι γεγονός ότι ολοένα και περισσότερο ο Ομογενής εκπαιδευτικός και ειδικά στις Η.Π,Α, συνειδητοποιεί την ανάγκη να προσαρμοστεί στις αυξανόμενες απαιτήσεις του ελληνικού παροικιακού σχολείου, όπου δδάσκονται τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα και που γεννούν οι πιεστικές εξελίξεις της αμερικανικής εκπαίδευσης του 21^ου αιώνα.  Το παιδί έρχεται κουρασμένο στο απογευματινό ή σαββατιανό ελληνικό σχολείο πιεσμένο από τις κοινοπολιτειακές εξετάσεις (state exams), καθώς και μια πληθώρα άλλων εξετάσεων, ατομικών ή ομαδικών εργασιών (individual or group projects) και εργασιών για το σπίτι (homework).  Επομένως, το μάθημα των ελληνικών έρχεται σε δεύτερη μοίρα, ακόμα κι αν πρόκειται για το ημερήσιο ελληνικό σχολείο, όπου τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα, είναι κάθε από μία σχολική περίοδο 45 λεπτών την ημέρα.  Στην νέα σχολική πραγματικότητα, ο μαθητής έχει συνηθίσει σε άλλους τρόπους μάθησης που θα πρέπει να μεταφερθούν και στο ελληνικό σχολείο με τον δάσκαλο των ελληνικών και ειδικά όποιον δεν έχει εργαστεί σε αμερικανικά δημόσια σχολεία, λιγότερα προετοιμασμένο.  Επίσης, εκεί που κάποτε χανόταν η ελληνική γλώσσα και ο ελληνικός πολιτισμός από την τέταρτη γενιά, τώρα χάνεται πολύ νωρίτερα, τα ελληνικά σχολεία γεμίζουν με ξένους μαθητές και το μάθημα από δεύτερη γλώσσα γίνεται ξένη και τελευταία παρατηρείται το φαινόμενο να κλείνουν το ένα ελληνικό σχολείο μετά το άλλο και ειδικά στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση, όπου σπανίως συναντάμε σχολείο, ακόμα και στη Νέα Υόρκη, με τάξη μεγαλύτερη από την ογδόη, αντίστοιχη της Β’ Γυμνασίου, καθώς στην τάξη αυτή οι μαθητές δίνουν εξετάσεις πιστοποίησης της ελληνικής γλώσσας (Μακεδών, 2007).  Ο γράφων έχοντας βιώσει αυτή την σκληρή πραγματικότητα, θα ήθελε εδώ να μοιραστεί την επί σειρά ετών εμπειρία του στα δημόσια αμερικανικά και ομογενειακά σχολεία.  Ο μόνος τρόπος για να προσελκύσει ο ομογενής εκπαιδευτικός το ενδιαφέρον του μαθητή και να τον παρακινήσει να συμμετάσχει από μόνος του με εσωτερικά κίνητρα (intrinsic motivation) είναι μόνο μεσα από το παιχνίδι, την βιωματική μάθηση (experiential learning), την μαθητοκεντρική διδασκαλία (student-centered teaching) και την τεχνολογία.  Λόγω, δυστυχώς, της βαθμοθηρίας και της χρησιμοθηρίας των τυποποιημένων εξετάσεων (standardized tests) (Woolfolk, 2004), η διδακτέα ύλη ιστορίας έχει «στενέψει στα αμερικανικά δημόσια σχολεία, σε ό,τι αφορά τον ελληνισμό και περιορίζεται μόνο σε ελάχιστα στοιχεία για την αρχαία Ελλάδα ενώ για το Βυζάντιο δεν διδάσκεται σχεδόν τίποτα ενώ για την νεότεrη Ελλάδα απολύτως τίποτα!  Φυσικά, υπάρχει μια μετανεοτερική και αναθεωρητική ατζέντα στα αναλυτικά προγράμματα που δεν θα πρέπει να μας εκπλήσει την στιγμή που ήδη υπάρχει ακόμα και στην Ελλάδα.  Αν υπάρχουν ελάχιστες σελίδες σε σχολικό βιβλίο για το Βυζάντιο, δεν είναι στην ύλη των εξετάσεων και δεν αφορά τον Ελληνισμό, καθώς παρουσιάζεται η βυζαντινή αυτοκρατορία ως αόριστα πολυπολιτισμική.  Αν και εκτεινόταν από την σημερινή Ελλάδα και την ιταλική χερσόνησο έως τα βάθη της Ασίας και την Περσία, ο πολιτισμικός και γλωσσικός της άξονας ήταν ελληνικός, ειδικά μετά τον 7^ο αιώνα, σύμφωνα με την Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ (2016) και κατά άλλους μετά το 716 μ.Χ. (8ος αιώνας).  Παρά όμως τα όποια προβλήματα των αμερικανικών σχολείων και των ομογενειακών, περισσότερο θα αγαπήσει ο ομογενής μαθητής την μητέρα πατρίδα μέσα από το ομογενειακό σχολείο παρά από το σχολείο της Ελλάδας του 2019 δεδομένου των εθνομηδενιστικών τάσεων που υπάρχουν του ανιστόρητου ιστορικού αναθεωρητισμού, των αλλαγών στα μαθήματα της Ιστορίας και της  Νεοελληνικής Γλώσσας και Γραμματείας και των αθεολόγητων νεοεποχήτικων μεταρρυθμίσεων στο μάθημα των θρησκευτικών (Αβραμόπουλος, Π. (15 Φεβρουαρίου, 2019)..  Στην Ομογένεια, όμως, πάντα χτυπά η καρδιά του ελληνισμού δυνατότερα και υπάρχει ένα ακόμα υγιές κομμάτι που φέρει ακέραιη την εθνική και θρησκευτική συνείδηση, ιστορική μνήμη και φιλοπατρία.

Είναι λοιπόν γεγονός αδιαμφισβήτητη η κρίση ως ένα γενικό και παγκόσμιο φαινόμενο που μαστίζει την αμερικανική, ελληνική και ομογενειακή παιδεία.  Συνεπώς, η μελέτη της γλώσσας και η μελέτη της ιστορίας και του πολιτισμού είναι άρρηκτα συνδεμένες μεταξύ τους.  Ένας τρόπος να μάθει το παιδί ευχάριστα χωρίς να κουραστεί μέσα από το παιχνίδι, την χειροτεχνία και την τεχνολογία και να του περάσουν όλα αυτά τα μηνύματα είναι η μελέτη των πρωτογενών πηγών και μάλιστα κατευθείαν από τα αρχαιολογικά ευρήματα με την χρήση της εικόνας και γενικά των αισθήσεων.  Ο μαθητής εξοικειώνεται με τα αρχαιολογικά κατάλοιπα των πρωτογενών πηγών σχεδιάζοντας, ζωγραφίζοντας και σε μεγαλύτερες τάξεις φτιάχνοντας ακόμα και αντίγραφα τους.  Παρόμοιες κατασκευές γίνονται με μεγάλη επιτυχία στα μουσεοπαιδαγωγικά προγράμματα, ακόμα και με μικρά παιδιά από 5 έως και 8 ετών  που διδάσκονται, για παράδειγμα,  τόσο στις αίθουσες του ΜΕΤ, δηλ. του Μητροπολιτικού Μουσείου Τέχνης της Νέας Υόρκης στη 5^η λεωφόρο (Διαφάνεια 1; ΜΕΤ, 2000-2019) όσο και στο παράρτημα του στο Κλόϊστερς που ειδικεύεται στην μεσαιωνική τέχνη και αρχιτεκτονική (ΜΕΤ, 2000-2019).  Τέτοια ευρήματα θα κάνουν τον μαθητή να αντιληφθεί ότι άλλο γλώσσα, άλλο γραφή.  Να αντιληφθεί την εξέλιξη της ελληνικής γραφής από τις προϊστορικές γραφές από τις πήλινες πινακίδες της Πύλου με την Μυκηναϊκή Γραμμική Β’ που αποδείχτηκε ότι είναι μηκυναϊκά αρχαία ελληνικά μέχρι το Ευκλείδιο Αλφάβητο του 403 π.Χ. – απλή συνωνυμία του πολιτικού άρχοντα με τον γνωστό μαθηματικό-όπου διαμορφώθηκε το αλφάβητο με 24 γράμματα όπως το ξέρουμε σήμερα. 

Αρχαιολογικές λοιπόν πηγές για την εξέλιξη της γραφής και της γλώσσας αποτελούν οι πάπυροι, οι επιγραφές, οι επιγραφές, οι κωδικές και τα εικονογραφημένα χειρόγραφα ενώ πιο σπάνιοι να βρεθούν είναι κέρινοι πίνακες.  Στην 1^η διαφάνεια, έχουμε απραδείγματα με τον Πάπυρο Δερβενίου (έξω από την Καβάλα) 4ος αιώνας π.Χ.-Δεκαετία του 340 π.Χ. Βρέθηκε καμένος μέσα σε τάφο.  Θεωρείται από την ΟYNESKO ως το αρχαιότερο «βιβλίο» της Ευρώπης!  Επίσης, ως παράδειγμα επιγραφών αναφέρονται οι δυο επιγραφές που μελέτησε ο γράφων για την μεταπτυχιακή του διατριβή  σχετικά με την Χίο των χρόνων του Μ. Αλεξάνδρου: ενεπίγραφες επιστολές του Μ. Αλεξάνδρου στους Χίου το 332 π.Χ. Οι επιγραφές λοιπόν μπορεί να είναι επιστολές, διατάγματα, δικαστικές αποφάσεις, ανακοινώσεις δήμων και όροι, δηλ. ενεπίγραφα μαρμάρινα όρια πόλεων και οικισμών και οδοδείκτες.  Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας τους, οι επιγραφές αποτελούν ξεχωριστό κλάδο, όπως και η παπυρολογία και η κωδικολογία και αφορούν περισσότερο τους ιστορικούς και λιγότερο τους παλαιογράφους, αν και οι τελευταίοι υποτίθεται ότι ασχολούνται γενικότερα με την μελέτη των παλαιών γραφών και κυρίως την αποκωδικοποίηση, ταξινόμηση και χρονολόγηση του γραφικού χαρακτήρα και της τεχνοτροπίας γραψίματος (Thompson, 1840-1929).  Άλλο παράδειγμα στην ίδια διαφάνεια η Ιλιάδα της Αμβροσιανής Βιβλιοθήκης του Μιλάνου: 1^ος – 5^ος μ.Χ. και τέλος, ένα Ευαγγελιστάριο 5^ου μ.Χ. εικονογραφημένος κώδικας στο ΜΕΤ (Colombos, n.d.).

Περιγραφή-Σύντομο Μάθημα για την ιστορία της γραφής και του αλφαβήτου

Μετά από ένα σύντομο μάθημα (mini-lesson), όπου το παιδί μαθαίνει τι είναι το χειρόγραφο και πως οι αρχαίοι Έλληνες και Βυζαντινοί πρόγονοι έγραφαν σε παπύρους και αργότερα σε περγαμηνές, δηλ. δέρματα αιγοπροβάτων όταν δεν υπήρχε ακόμα τυπογραφία, κατασκευάζει σε χαρτόνι ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο ή έναν πάπυρο.  Στις βυζαντινές περγαμηνές, είθισται η γραφή και η διακόσμηση να είναι από την πλευρά του τριχωτού της επιδερμίδας ενώ στις δυτικές περγαμηνές εχρησιμοποιήτο η εσωτερική (υποδόρια) πλευρά του δέρματος.  Προτιμητέο είναι ένα εντυπωσιακό και πολύχρωμο εικονογραφημένο χειρόγραφο ή κώδικας (χειρόγραφο βιβλίο) που συνδυάζει την ύστερη αρχαιότητα και την βυζαντινή εποχή και πρωτοεμφανίστηκε με τους αρχαίους Έλληνες συγγραφείς που τα κείμενα τους μπορεί να έχουν αντιγραφεί στο χειρόγραφο (κώδικα, δηλ. χειρόγραφο βιβλίο από περγαμηνές ή ξέχωρα φύλλα περγαμηνών folios αγγλικά ή folia στα λατινικά που διπλωμένα σχηματίζουν τετράδια 16 σελίδων) (Colombos, n.d.).  Στο μάθημα της έκθεσης, το χειρόγραφο είναι η αφορμή (motivation) (Woolfolk, 2014) για ευχάριστη διακόσμηση του κειμένου της έκθεσης και σύντομη εισαγωγή στον συναρπαστικό και μυστηριώδη κόσμο των χειρογράφων και των αρχαίες γραφών για να ξεφύγει ο μαθητής από το άγχος της έκθεσης και να γράψει ευχάριστα χωρίς να μισήσει το γράψιμο βάζοντας χρώμα και φαντασία στο γραπτό του. 

Το σύντομο μάθημα (mini-lesson) που προηγείται των εικαστικών και τεχνολογικών εφαρμογών αφορά την ιστορία της γραφής και του αλφαβήτου (π.χ.  Γραφή vs. Γλώσσα,  Ευκλείδιο Αλφάβητο (403 π.Χ.), μεγαλογράμματη/στρογγυλόσχημη γραφή-/Mujiscule/Capital/Uncial Script (μεικτή) (μέχρι τον 9ο μ.Χ.), μικρογράμματη-Miniscule. Επίσης, παρουσιάζονται οι τρόποι γραφής από αριστερά προς δεξιά, όπως σήμερα, αλλά και αντίστροφα, δηλ.  βουστροφηδόν/κατά τα λαιά (Thompson, 1840-1929).  Διευκρινίζεται ότι οι πάπυροι (λατ. εν. papyrus/πληθ. papyri) ήταν λεπτά φύλλα από πάπυρο, φυτό που φύεται κυρίως στην Αίγυπτο, παλαιότερα εκτεταμένα ενώ σήμερα απαντάται λιγότερο συχνά.  Τα φύλλα παπύρου τυλίγονταν και διαβάζονταν οριζόντια, αλλά και κάθετα (ειλητάρια, αγγλιστί scrolls), περγαμηνές (parchments) είτε σε μορφή διπλωμένων φύλλων folio/folia είτε ως ειλητάρια (scrolls), όπως ένα που βρίσκεται στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών με την Θ. Λειτουργία του Μ. Βασιλείου του 13^ου αιώνα που ξετύλιγε ο ιερέας πάνω στην Αγία Τράπεζα και διάβαζε στις Κυριώνυμες και Θεομητορικές εορτές.  Παράδειγμα παπύρου αποτελούν οι πάπυροι του Ερκολάνου (Herculaneum Papyri), μια περιοχή κοντά στην Πομπηΐα που κάηκε και αυτή από τον Βεζούβιο το 79 μ.Χ. και μαζί κάηκαν και πολλοί πάπυροι, πολλοί από τους οποίους βρέθηκαν στην περίφημη Βίλα των Παπύρων.  Με τη βοήθεια της ψηφιακής τεχνολογίας, αναγνώστηκαν ελληνικά και λατινικά κείμενα άγνωστων μέχρι τότε συγγραφέων, Ελλήνων και Ρωμαίων (Colombos, n.d.).  

Τα παλίμψηστα (palimpsest) είναι ένα είδος αρχαιολογικού ευρήματος της γραφής που θα διεγείρει το ενδιαφέρον και την φαντασία του μαθητή: ένα κείμενο κρυμμένο κάτω από ένα άλλο κείμενο.  Εφαρμόζοντας τις τεχνικές του κινήματος History as a Mystery (Ζεωιν, 2000), παρουσιάζουμε σαν άλυτο μυστήριο, σαν μια διήγηση ένα παλίμψηστο, όπως για παράδειγμα του Αρχιμήδη του 10^ου μ.Χ., ένας παλίμψηστος κώδικας 174 σελίδων από περγαμηνές καλυμμένες με οδηγίες περί του τυπικού των Ορθοδόξων ακολουθιών που πουλήθηκε από τον οίκο Christie’s 2 εκατομμύρια δολάρια (Colombos, n.d.).  Μπορούμε να βάλουμε τη φωτογραφία του σε φυλλάδιο με ερωτήσεις από κάτω που επιδέχονται σύντομες γραπτές απαντήσεις, τα λεγόμενα DBQs (Document-Based Questions) (Zevin, 2000).  Το ίδιο μπορεί να γίνει με χάρτες, έργα τέχνης, αρχαιολογικά αντικείμενα, μεταφρασμένα κείμενα πρωτογενών ιστορικών πηγών, δηλ. αρχαίων ιστορικών ή άλλων συγγραφέων, κτλ.  Υπάρχει μια παρεξήγηση γύρω από τα παλίμψηστα που έχει λάβει μορφή προπαγάνδας.  Ότι και καλά οι χριστιανοί κατέστρεψαν τους αρχαίους παπύρους και έγραψαν στις περγαμηνές και στους κώδικες από πάνω τα δικά τους κείμενα.  Ναι μεν, υπήρξε ισχυρή αντίδραση και ανταπόδοση των εχθροπραξιών από τους Χριστιανούς ως απάντηση στους φρικτούς και ανελέητους διωγμούς από Ρωμαίους Αυτοκράτορες, όπως ο Δέκιος, ο ο Διοκλητιανός, ο Νέρων, κτλ.  Γνωστός είναι ο Θεοδοσιανός Κώδικας με την εντολή «ες έδαφος φέρειν», αλλά αυτά είναι μεμονωμένες περιπτώσεις.  Όπως στα αρχιτεκτονήματα, έτσι και στα μνημεία του γραπτού λόγου, ο μεγαλύτερος εχθρός τους είναι η επανάχρηση (reuse) μέχρι και σήμερα. Δηλ. κατ’ οικονομία, χρησιμοποιούσαν τα αναρίθμητα αντίγραφα στων οποίων την παραγωγή επιδίδοντο οι μοναχοί και ιερείς στα μοναστήρια που στα βυζαντινά χρόνια αποτελούσαν πνευματικά κέντρα μελέτης και επανέκδοσης αρχαίων κειμένων.  Αποξύοντας τα χαραγμένα και βαμμένα γράμματα, έγραφαν νέα κείμενα με νέους βυζαντινούς ύμνους και μουσικής σημειογραφία ή νέα κηρύγματα, ομιλίες, κτλ.  Όμως τα ίχνη των χαραγμάτων μένουν και μπορούν σήμερα να διαβαστούν με υπέρυθρες ακτινοβολίες, να φωτογραφηθούν και να τα εκδώθούν ψηφιακά (Deligiannakis, 22 June, 2011).  Τα εικονογραφημένα χειρόγραφα (illuminated manuscripts, κτλ.) και κώδικες μπορούν να διδαχθούν και ως κείμενο και ως εικόνα με τις παραπάνω τεχνικές.  Παράδειγμα πρώϊμου κώδικα στα ελληνικά και μάλιστα μεγάλης αξίας καθώς η σελίδα ήταν καλυμμένη από την πανάκριβη πορφύρα είναι ο λεγόμενος Codex Purpureus Rossanesis από την Ιταλία (5oς-6oς αι. μ.Χ.) (Colombos, n.d.), καθώς σημαντικά κείμενα συχνά εδιακοσμούντο ολοσέλιδα με πορφύρα.       

Στόχοι

Όπως βλέπουμε στην τρίτη διαφάνεια, το παιδί, όπως ήδη είπαμε, περνάει ευχάριστα στην τάξη μαθαίνοντας χωρίς να αντιλαμβάνεται τον κόπο που κάνει μέσα από το παιχνίδι.  Δίνεται επίσης η δυνατότητα καλλιέργειας της διεπιστημονικότητας (interdisciplinary approach), της δημιουργικότητας (creativity) και των πολλαπλών μορφών νοημοσύνης (Multiple Intelligences model) κατά το μοντέλο Gardner (λεκτική νοημοσύνη, αναλυτική, κιναισθητική, οπτική , κτλ.) καθώς το παιδί συνδυάζει την γραφή, την ζωγραφική και το σχέδιο, το μάθημα της ιστορίας, της γεωγραφίας, κτλ. (Woolfolk, 2004).  Επίσης, καλλιεργείται η δυνατότητα συζήτησης στην τάξη για την ανάπτυξη δημοκρατικού διαλόγου και κριτικής σκέψης (critical thinking) και μπορεί να χρησιμοποιηθεί και ο Σωκρατικός Διάλογος των ερωταποκρίσεων που στοχεύει και στην αυτογνωσία και τις μεταγνωσιακές (ή μεταγνωστικές) ικανότητες του μαθητή (metacognitive skills) (Zevin, 2000).  Το μάθημα δίνει την δυνατότητα ανάπτυξης ιστορικής μνήμης, εθνικής ταυτότητας και συνείδησης και εκτίμησης της πολιτισμικής κληρονομιάς ως πανανθρώπινης και όχι απλώς εθνικής ή προσωπικής.  Μέσα από τις διάφορες κατασκευές χειροτεχνίας και τεχνολογικών εφαρμογών γίνεται αφορμή για ομαδική εργασία καλλιεργώντας έτσι δεξιότητες, όπως συλλογικότητα, συνεργασία και άμυλα (ή ο ευγενής συναγωνισμός) μέσα από την ομαδοσυνεργατική μέθοδο (collaborative learning), δηλ. χωρίζοντας τους μαθητές σε μικρές ομάδες με συγκεκριμένα καθήκοντα ισότιμα στο κάθε μέλος της ομάδας (Zevin, 2000). 

Σύντομο Μάθημα: Σχολικά Βιβλία

Όπως βλέπουμε στην τέταρτη διαφάνεια, υπάρχει μια σειρά σχολικών βιβλίων και άλλων συμπληρωματικών που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε, αν και ειδικά σε ό,τι αφορά την ιστορία της βυζαντινής και μεσαιωνικής περιόδου, υπάρχει μεγαλύτερη έλλειψη διδακτικών βιβλίων από ότι υπάρχει για παλαιότερες περιόδους (προϊστορία και κλασική αρχαιότητα).  Στο μάθημα της ιστορίας της Δ' Τάξης (Ο.Ε.Δ.Β., 1994), μπορούν να γίνουν απλοποιήσεις του βιβλίου του οργανισμού (Ο.Ε.Δ.Β.) ή να χρησιμοποιηθεί το σχετικά νέο βιβλίο αρχαίας ελληνικής ιστορίας του Παπαλοΐζου (2007) με πλήρη εικονογράφηση.  Οι εφαρμογές μπορούν να γίνουν στα κεφάλαια περί συγγραφέων, ποιητών και φιλοσόφων. Στο κεφάλαιο για την βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, μπορεί ο μαθητής με ένα σύντομο μάθημα να μεταφερθεί στον κόσμο των Γραμματικών της Αλεξανδρείας και των ελληνιστικών χειρογράφων ή πιο πριν στην αρχή στο μάθημα για τις επιγραφές, μπορεί να μιμηθεί με κεφαλαία γράμματα μια επιγραφή και να γράψει ένα σύντομο κείμενο για την αρχαία ελληνική γραφή, για το πόσο παλιά είναι η ελληνική γλώσσα ή για τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό.  Έτσι σύντομα μπορεί ο μαθητής να πάρει μια ιδέα για την εξέλιξη της ελληνικής γραφής από τα Κρητικά ιερογλυφικά στις Γραμμικές Α & Β, πριν και μετά το Ευκλείδιο Αλφάβητο του 403 π.Χ., από τη μεγαλογράμματη στην μικρογράμματη γραφή, κτλ.  Ο γράφων,για παράδειγμα, είχε κάνε με μεγάλη επιτυχία πίνακα εργασιών (bulletin board) με ελεύθερο σχέδιο και ζωγραφική του Δίσκου της Φαιστού (Ο.Ε.Δ.Β., 1994, σελ. 256 – Thompson, 1840-1929). 

Όπως προείπαμε, είναι πολύ σημαντικό να συνειδητοποιήσει ο μαθητής ότι άλλο γλώσσα και άλλο γραφή.  Στο σχολείο αν ελάχιστα διδάσκονται ή σχεδόν τίποτα για την εξέλιξη της γλώσσας και της γραφής, τα πιο πολλά είναι για την γλώσσα παρά για την γραφή, πέρα από τις Γραμμικές Α’ & Β’ που μπορεί πολύ σύντομα να μαθαίνει στην Γ' Δημοτικού για την ιστορία του Προϊστορικού Αιγαίου (Ο.Ε.Δ.Β., 1999).  Στην Ε' Τάξη στην Ρωμαϊκή και Βυζαντινή Ιστορία (Ο.Ε.Δ.Β., 1991), υπάρχουν ειδικές ενότητες και για τα βυζαντινά χειρόγραφα και για την μετάδοση του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και γλώσσας στους μέσους χρόνους και τα βιβλία που μπορούν χρησιμοποιηθούν είναι του οργανισμού με απλοποίηση.  Το ίδιο ισχύει και για το βιβλίο των Θρησκευτικών ΣΤ’ Τάξης περί εκκλησιαστικής ιστορίας, εκδοθέν την δεκαετία του ’90, που κι αυτό μπορεί να διδαχτεί με απλοποίηση, σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία του γράφοντος.  Πρέπει να υπογραμμιστεί ότι επειδή η ιστορική ορολογία είναι συχνά ιδιαιτέρως προκλητική και ειδικά για τους μαθητές των μικρότερων τάξεων, η χρήση βιβλίων ειδικά σχεδιασμένων για τον μαθητή με τα αγγλικά ως πρώτη του γλώσσα ή έστω και με την κοπιώδη για τον δάσκαλο απλοποίηση, κρίνεται απαραίτητη συχνά και η δίγλωσση εξήγηση των όρων και των εννοιών της διδακτέας ύλης στην σχολική τάξη. 

Υπάρχουν παλιά, σπάνια και λίγα αντίτυπα δύο εξαντλημένων βιβλίων του Φωτίου Λίτσα, Βυζαντινή Ιστορία για το μάθημα της ιστορίας και Εκκλησιαστική Ιστορία για το μάθημα των θρησκευτικών, με κείμενο, ασπρόμαυρες εικόνες, λεξιλόγιο και ορισμένες γλωσσικές ασκήσεις για ελληνοαμερικανόπουλα, σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία του γράφοντος.  Αντίστοιχο για τα παιδιά της Ομογένειας με λεξιλόγιο, έχουν και οι Εκδόσεις Παπαλοΐζου, αλλά, σύμφωνα με προσωπική μαρτυρία του γράφοντος,  είναι απηρχαιομένο, με δύσκολο κείμενο και χωρίς πολλές εικόνες και συνεπώς είναι εξαντλημένο και χρειάζεται επανέκδοση σε πιο εκσυγχρονισμένη μορφή.  Εδώ, ελλείψει κατάλληλου υλικού για τις ανάγκες του ομογενειακού σχολείου,  καλείται ο δάσκαλος και η δασκάλα να χρησιμοποιήσουν την δημιουργικότητα τους και την φαντασία του καθώς και τις ερευνητικές τους ικανότητες. Υπάρχει επίσης και βιβλίο του κ. Φίλιππου Κατσαρού (2017) που είχε την ευγενή καλοσύνη να επικοινωνήσει μαζί μου μέσω του ιστοτόπου του Συλλόγου για να παρουσιάσει το βιβλίο του που είναι η ελληνική ιστορία από την αρχαιότητα έως σήμερα με δική του πλήρη εικονογράφηση, το οποίο κυκλοφορεί και στα ελληνικά και στα αγγλικά, αλλά χωρίς γλωσσικές ασκήσεις, λεξιλόγιο ή άλλες προσαρμογές στα αγγλόφωνα παιδιά της Ομογένειας και στο μάθημα των ελληνικών ως δεύτερη γλώσσα.  Του πρότεινα σχετικά και ίσως γράψει κάτι σχετικό στο μέλλον.  Μπορεί όμως να απλοποιηθεί με την γνωστή μέθοδο που άτυπα και ανεπίσημα χρησιμοποιούν όλοι οι ομογενείς εκπαιδευτικοί, δημιουργώντας δικά τους φυλλάδια με φωτογραφίες και το κείμενο από τα βιβλία του οργανισμού διαιρεμένο σε ενότητες με ελληνοαγγλικό λεξιλόγιο και ελληνοαγγλικές εκφωνήσεις και γλωσσικές ασκήσεις ή να χρησιμοποιηθεί ως βιβλίο δασκάλου.  Για περισσότερες πληροφορίες: https://www.amazon.com/gp/product/1975981952/ref=ppx_yo_dt_b_asin_title_o00__o00_s00?ie=UTF8&psc=1

Χειροτεχνία για παιδιά και εφήβους

Για τις μικρότερες τάξεις, δίδεται πιο πολύ έμφαση στην λειτουργία της κατασκευής χειρογράφου ως παιχνίδι και ως διακόσμηση σε σχολικές γιορτές.  Για παράδειγμα, η γιορτή των Τριών Ιεραρχών, όπου ο μαθητής μπορεί να γράψει μια έκθεση για το Bulletin Board, ανάλογα με την τάξη του και το γλωσσικό του επίπεδο, για τους Τρεις Ιεράρχες και να μιμηθεί τον τρόπο με τον οποίον γράφονταν τα χειρόγραφα τόσο στην καλλιγραφία όσο και στην εικονογράφηση.  Στην 5^η διαφάνεια, έχουμε φωτογραφίες από διάφορα μουσειοπαιδαγωγικά προγράμματα μουσείων, όπου μέχρι και μελάνια φτιάχνουν οι μαθητές, αλλά εδώ ο εκπαιδευτικός πρέπει να κάνει σωστή χρήση του χρόνου και να είναι προσεκτικός με τα αυθεντικά μεσαιωνικά μελάνια που ήταν ιδιαιτέρως τοξικά, επομένως δεν θα συνιστούσε κανείς κάτι τέτοιο.  Υπάρχουν λιγότερο αυθεντικά, αλλά ασφαλή και φτηνά υλικά στο σύγχρονο εμπόριο.  Επίσης, στην ίδια διαφάνεια υπάρχει φωτογραφία από τον ιστότοπο μια μητέρας και δασκάλας εικαστικών σε αμερικανικά δημόσια σχολεία, που δημοσίευσε χειροτεχνίες και πρωτότυπες κατασκευές με την κόρη της, μαθήτρια των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, η οποία, μεταξύ άλλων, σχεδίασε και ζωγράφισε τα αρχικά γράμματα χειρογράφου, όχι απαραίτητα υπαρκτού, χρησιμοποιώντας την φαντασία της και το ταλέντο της (Foth, March 11, 2014).  Ο ιστότοπος λέγεται: www.mykidsadventures.com/illuminatedmanuscript/.          

Στις μεγαλύτερες τάξεις γυμνασίου ή και λυκείου, οι τεχνικές λεπτομέρειες, οι ιστορικές πληροφορίες και οι καλλιτεχνικές απαιτήσεις αυξάνονται, όπως και ανάγκη για συζήτηση και διάλογο, ώστε να εμπεδώσει και να εσωτερικεύσει ο μαθητής αυτά που μαθαίνει, να τα κάνει κτήμα του και να αναπτύξει ιστορική μνήμη και εθνική συνείδηση, αλλά και αίσθημα ευθύνης για την ιστορική μας κληρονομιά.   Εκεί πλέον, βάσει των αντίστοιχων φωτογραφιών του βιβλίου, ο μαθητής δίνει περισσότερη έμφαση στο μάθημα ως μάθημα ιστορίας και πολιτισμού και στις τεχνικές λεπτομέρειες κατασκευής του χειρογράφου.  Αυτό πρέπει όμως να γίνεται πάντα στα πλαίσια των γνωσιακών δυνατοτήτων του σύμφωνα με τα Στάδια Γνωσιακής (ή Γνωστικής ) Ανάπτυξης του Πιαζέ (Piaget), όπως π.χ. η αφηρημένη σκέψη αναπτύσσεται από τα 12 χρόνια και μετά ανάλογα βέβαια και με το φύλο και το κάθε παιδί, καθώς τα κορίτσια ωριμάζουν πιο γρήγορα από τα αγόρια (Woolfolk, 2014). Η κατασκευή μπορεί να γίνει με χαρτόνι, ξεπατίκωμα από ιχνογραφίες με διακοσμητικά σχέδια, ελεύθερο σχέδιο και ζωγραφική, κολλάζ φωτογραφιών από φωτοτυπίες και όχι φυσικά από την καταστροφή βιβλίων με ψαλίδισμα, κάτι που πρέπει να περάσουμε ως μήνυμα στα παιδιά.  Η όλη ιδέα θα βοηθήσει τους μαθητές να αγαπήσουν το βιβλίο και το γράψιμο μέσα από την ιστορίας τους (Foth, March 11, 2014).    

Τεχνολογία-Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης: Ένα προσωπικό παράδειγμα από το Pinterest

Είναι γνωστή η εξοικείωση των μαθητών σήμερα με την τεχνολογία και δη με τα κινητά, τα ipads, και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (social media), όπως γνωρίζει από προσωπική διδασκαλική εμπειρία ο γράφων.  Συχνά ανταλλάσουν μηνύματα οι μαθητές ακόμα και κατά τη διάρκεια του μαθήματος και πόσο μάλλον όταν έρχονται κουρασμένοι στο απογευματινό ή σαββατιανό ομογενειακό σχολείο.  Τότε ο εκπαιδευτικός έχει την ευκαιρία να μετατρέψει μια τυχόν αταξία του μαθητή σε θετική ενασχόληση και το χάσιμο χρόνου σε δημιουργική διδακτική εμπειρία βάζοντας τον να χρησιμοποιήσει τα τεχνολογικά του εργαλεία σε εργαλεία μάθησης ψάχνοντας για χειρόγραφα με πλούσια και ενδιαφέρουσα εικονογράφηση και κείμενα με μυστήριο και εκπλήξεις της ιστορίας.  Τέλος, μπορεί να φωτογραφήσει τα χειροτεχνήματα του και να τα αναρτήσει στο Pinterest ή στο Instagram.  Ο γράφων, για τις ανάγκες ενός διαδικτυακού μαθήματος παλαιογραφίας-κωδικολογίας, δημιούργησε στο Pinterest έναν πίνακα (board) αναρτώντας ηλεκτρονικές πινέζες (pins) (Colombos, n,d,). 

Για να φτιάξουμε μια ηλεκτρονική πινέζα, εγγραφόμαστε πρώτα στο Pinterest (βλέπε έβδομη διαφάνεια).  Εν συνεχεία, φτιάχνουμε τον πίνακα (board) και τον χωρίζουμε, αν θέλουμε, σε ενότητες (sections).  Επιλέγουμε το εικονίδιο «create a pin”.  Αναρτούμε μια φωτογραφία, γράφουμε την περιγραφή της, βάζουμε τον σύνδεσμο (link), από όπου πήραμε την πληροφορία, για να δώσουμε και την ανάλογη εύφημη μνεία, αλλά και για παραπομπή στις πηγές αναδημοσίευσης για περισσότερες πληροφορίες και σώζουμε την ανάρτηση κάνοντας κλικ στο «save». Στην περίπτωση του υποφαινόμενου (βλέπε έκτη διαφάνεια), ο πίνακας λέγεται «Alexander Colombos’ Board of Paleography and Codicology» (Ο Πίνακας Παλαιογραφίας και Κωδικολογίας του Αλέξανδρου Κολόμβου) και χωρίζεται στις εξής ενότητες: materials (υλικά), the writing case: inks and quires (κασετίνα: μελάνια και γραφική ύλη), the preparation of the page (προετοιμασία της σελίδας), writing (γράψιμο), the decoration of the page (διακόσμηση σελίδας),  and bookbinding (βιβλιοδεσία) (Colombos, n.d.).  Από τα υλικά και τους τύπους γραφής (πάπυροι, περγαμηνές, κτλ.), την κασετίνα με τα μελάνια και την γραφική ύλη (folia, quaterni/τετράδια, κτλ.) περνάμε στη προετοιμασία της σελίδας από περγαμηνή που έκαναν οι βυζαντινοί μετρώντας την με τον χάρακα και χαράζοντας την με σουβλί, καθότι δέρμα.  Έγραφαν πάνω στα χαραγμένα γράμματα με τον κοντυλοφόρο, που παραπλανητικά απεικονίζεται σήμερα με φτερό, το οποίο στην πραγματικότητα το αφαιρούσαν.  Η διακόσμηση της σελίδας με καλλιγραφία αρχικών γραμμάτων, μινιατούρες ανάμεσα σε δίστηλα, κάτω ή πάνω από το κείμενο και ολοσέλιδες εικονογραφήσεις, συχνά με χρυσά γράμματα ή χρυσό φόντο στις εικονογραφήσεις και πάρα πολλά είδη εικονογραφήσεων που αποσπούν εύκολα την προσοχή και προσελκύουν το ενδιαφέρον του μαθητή με την καλαισθησία τους και τον εξωτισμό τους.  Τέλος, παρουσιάζεται η βιβλιοδεσία η οποία ξεκίνησε με ξύλινες ή και σιδερένιες πλάκες για εξώφυλλα και έφτασε με τα βυζαντινά βιβλία να εξελιχθεί στον γνωστό τύπο του υψηλής τεχνικής και καλαισθησίας σύγχρονου δερματόδετου βιβλίου με την ταινία ή τάλα στο πάνω μέρος της ράχης που συγκρατεί τις σελίδες στο εξώφυλλο και συχνά με σελιδοδείκτη που στα βυζαντινά βιβλία ήταν συχνά έργο τέχνης Colombos, n.d.).  

Συμπέρασμα-Επίλογος

Από τα παραπάνω συνάγουμε το συμπέρασμα ότι το ομογενειακό σχολείο έχει αρκετές προκλήσεις καθώς διδάσκει τα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα και δη των Η.Π.Α. του 21^ου αιώνα, και δεδομένου της αξιακή και εκπαιδευτικής κρίσης τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Αμερική αλλά και την ελληνοαμερικανική κοινότητα.  Άρα, είναι πρωταρχική ανάγκη να βρει ο εκπαιδευτικός νέες μεθόδους αφόρμησης του μαθητή μέσα από την τεχνολογία και ειδικά τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Pinterest), την χειροτεχνία και το παιχνίδι.  Λόγω της τεράστιας σημασίας που έχει η ορθή διαμόρφωση της ιστορικής αντίληψης και ιστορικής μνήμης και η διαμόρφωση υγειούς εθνικοθρησκευτικής συνείδησης, ώστε να αγαπήσει ο μαθητής την γλώσσα και να εμπεδώσει το πόσο άρρηκτα συνδεδεμένη είναι με τον πολιτισμό.  Γι’ αυτό, όμως, απαιτείται να εξοικειωθεί ο μαθητής με την ιστορική εξέλιξη της γλώσσας και της γραφής, των διαφορών τους και των αρχαιολογικών πηγών τους και όχι μόνο των ιστορικών πηγών που συχνά φιλτράρονται από τις μεταφράσεις και την αντιγραφή και την κριτική των κειμένων και τις προσθήκες και ερμηνείες των σχολιαστών.  Με καθαρά πρακτικό τρόπο, ο μαθητής έρχεται σε επαφή με τα υλικά μνημεία του γραπτού λόγου: τις πύλινες πινακίδες της Γραμμικής Β’, τους παπύρους, τις περγαμηνές, τους κώδικες και τα εικονογραφημένα χειρόγραφα.  Μαθαίνει έτσι την εξέλιξη του αλφαβήτου, τον τρόπο που έγραφαν οι πρόγονοι μας, κτλ.  Στις μικρότερες τάξεις, μπορούν να εφαρμοστούν απλές παιδικές κατασκευές, διακοσμητική χρήση με έμπνευση τις αρχαίες και βυζαντινές γραφές σε άλλα μαθήματα, όπως στην έκθεση και στις σχολικές γιορτές.  Στις μεγαλύτερες τάξεις, η μελέτη των χειρογράφων έχει διαφορετικό κέντρο βάρους που μετατοπίζεται από τα εικαστικά και την τεχνολογία στην ιστορία και τα θρησκευτικά, αλλά και τα ελληνικά, όπου η χειροτεχνία και η τεχνολογία παίζουν τον ρόλο κυρίως του μέσου και του εργαλείου αφόρμησης.  Μπορεί όμως σε μορφή ομαδικής εργασίας (project) να κατασκευαστεί αντίγραφο αυθεντικού χειρογράφου και να αποτελέσει έκθεμα σε σχολική εκδήλωση ή γιορτή.  Ιδέες και μέθοδοι μπορεί κανείς να πάρει από διάφορους ιστοτόπους (Foth, C., March 11, 2014 – MET, 2000-2019) και να τις προσαρμόσει στις ανάγκες του μαθήματος του και των μαθητών του.            

Βιβλιογραφία

Στην ογδόη διαφάνεια, δίνεται ενδεικτική βιβλιογραφία για την γνωριμία του εκπαιδευτικού με την παλαιογραφία και κωδικολογία, εφόσον έχει πανεπιστημιακή μόρφωση και επιστημονικές γνώσεις ιστορίας, αρχαιολογίας και τέχνης, αρχαίων, λατινικών και νέων ελληνικών.

Για το παρόν άρθρο, δίδεται η εξής βιβλιογραφία:

Αβραμόπουλος, Π. (15 Φεβρουαρίου, 2019). Η εθνομηδενιστική παραχάραξη της Ιστορίας μας από τις ελλαδικές πολιτικές ελίτ. Πεμπτουσία. Αθήνα.

Colombos, A (n.d.). Alexander Colombos’ Board of Paleography and Codicology.  Retrieved from:

https://www.pinterest.com/hellenicamerican/alexander-colombos-board-of-paleography-codicology/

Γλύκατζη-Αρβελέρ, Ελένη (2016). Πόσο ελληνικό ήταν το Βυζάντιο;  Πόσο Βυζαντινοί οι Νεοέλληνες; Αθήνα: Guntenberg.

Deligiannakis, G. (22 June 2011). Late Paganism On The Aegean Islands And Processes Of Christianisation. In Archaeology of Late Antique Paganism (Ed. Luke, L.Mulryan, M.). Late Antique Archaeology, pp.311-345. Leuven: Brill.

Foth, C. (March 11, 2014). Art for Kids: How to Make an Illuminated Manuscript. Retrieved from:

http://www.mykidsadventures.com/illuminated-manuscript/

Κατσαρού, Φ. (2017). Ιστορία της Ελλάδας, Συνοπτική και Εικονογραφημένη. Αθήνα: Εκδόσεις Κνωσός.

Makedon, M (2007). Archdiocesan District Office of Education Report.  April 26-27. Greek Orthodox Archdiocese of America: Huston, TX. Retrieved from:

http://www.goarch.org/archdiocese/departments/education/reports/AC%20REPORT_Houston-TX-Apr_07.pdf

Metropolitan Museum of Art (MET) Kids & Families (2000-2019). Retrieved from: https://www.metmuseum.org/learn/kids-and-families

Ο.Ε.Β.Δ. (1991). Στα Βυζαντινά Χρόνια. Αθήνα.

---------- (1994). Στα Αρχαία Χρόνια.  Αθήνα

---------- (1999). Στα Παλιά Χρόνια. Αθήνα.

Παπαλοΐζου, Θ. (2007).  Η Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, 2^η Έκδοση.  Silver Spring, MD: Εκδόσεις Παπαλοΐζου.

Woolfolk, A.E. (2004). Educational Psychology, 9^th Edition. New York: Allyn & Bacon.

Zevin, J. (2000). Social Studies for the Twenty-First Century: Methods and Materials for Teaching in Middle and Secondary Schools, 2^nd Edition. New York, London: LAWRENCE ERLBAUM ASSOCIATES, PUBLISHERS Mahwah.

Βιογραφικό Σημείωμα: Ο Αλέξανδρος Κολόµβος γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου του 1976 στην Νέα Υόρκη µε καταγωγή από το Πυργί Χίου. Μεγάλωσε στην Αθήνα και συγκεκριµένα στο Χαΐδάρι. Εκεί πήγε δηµοτικό, γυµνάσιο και λύκειο, όπου ακολούθησε την 3η Δέσµη (αρχαία ελληνικά, λατινικά, ιστορία, έκθεση). Εν συνεχεία, ήρθε στην Νέα Υόρκη για σπουδές. Αποφοίτησε από το Queens College of the City University of New York µε προπτυχιακές σπουδές Bachelors στην ψυχολογία, τα παιδαγωγικά, την ιστορία, την ιστορία της τέχνης και αρχαιολογία και την διδακτική της ιστορίας και των κοινωνικών σπουδών, στο οποίο αντικείµενο κατέχει και σχετική άδεια διδασκαλίας στην Μέση Εκπαίδευση. Από το ίδιο πανεπιστήµιο απέκτησε το µάστερ της Ιστορίας µε ειδίκευση την αρχαία ελληνική ιστορία και αρχαιολογία µε καθηγητές τον διάσηµο ιστορικό του Μ.Αλεξάνδρου John M. O'Brien και τον Dr. Joel Allen ιστορικό µε ανασκαφική εµπειρία στην Ελλάδα της Ρωµαιοκρατίας. Για τις ανάγκες της µεταπτυχιακής του διατριβής στην Χίο των χρόνων του Μ. Αλεξάνδρου, έκανε θερινή πρακτική άσκηση στην Χίο το 2002 και συγκεκριµένα επιτόπια έρευνα που διενήργησε ο ίδιος καθώς και στο Μουσείο Καλλιµασιάς στο οποίο βρίσκονται ευρήµατα του. Αµέσως µετά, έκανε δεύτερο µάστερ στην Ψυχολογία των Ανθρωπίνων Σχέσεων και την Κλινική Συµβουλευτική στην Σχολή Επιστηµών Υγείας του New York Institute of Technology. Εξειδικεύτηκε µε πρακτική άσκηση στην συµβουλευτική παιδιών, εφήβων και νέων µε µαθησιακές δυσκολίε,ς διάσπαση προσοχής, υπερκινητικότητα και αυτισµό καθώς και στην εφηρµοσµένη ψυχοφυσιολογία, νευροθεραπεία και βιοανάδραση ενώ συνέχισε και µε ειδικά σεµινάρια µε φηµισµένους καθηγητές, όπως ο Adam Crane. Δίδαξε επί σειρά ετών σε σχολεία της Οµογένειας και σε δηµόσια σχολεία ενώ επίσης έκανε ιδιαίτερα στα αρχαία ελληνικά, λατινικά, τα νέα ελληνικά ως δεύτερη γλώσσα και στην ειδική αγωγή. Το 2011, µετά από διαλέξεις του σε µεγάλα παναµερικανικά και διεθνή συνέδρια και δηµοσιεύσεις του σε µεγάλα ακαδηµαϊκά και επιστηµονικά περιοδικά, πήρε υποτροφία από το RSA (Rehabilitation Service Agency), όπου πήρε το τρίτο του µάστερ από το New Mexico Highlands University στην Συµβουλευτική του Εκπαιδευτικού και Επαγγελµατικού Προσανατολισµού και την Αποκατάσταση ατόµων µε αναπηρίες και ψυχοκοινωνικά προβλήµατα στον οποίον κλάδο έκανε έρευνα και επιστηµονικές ανακοινώσεις και ήταν βοηθός καθηγητή.  Κύριος καρπός της έρευνας του ήταν η εφαρμογή της Σωκρατικής Μεθόδου στην ψυχοθεραπεία και την διδασκαλία ατόμων με ειδικές ανάγκες και διαταραχές της ανάπτυξης.  Έκτοτε, εργάστηκε σε ιδιωτικούς οργανισμούς για άτομα με ειδικές ανάγκες και σε ειδικά σχολεία στην διαχείριση περιστατικών (case management), την εκπαιδευτική και επαγγελαμτική αξιολόγηση, την μετάβαση από το σχολείο στην εργασία, την προ-επαγγελματική εκπαίδευση και την ατομική και ομαδική συμβουλετυική και ψυχοθεραεία της συμπεριφοράς.  Εν συνεχεία εργάστηκε µε επαγγελµατική άδεια CRC ως σύµβουλος εκπαιδευτικής αποκατάστασης και επαγγελµατικού προσανατολισµού σε ίδρυµα κατά των ναρκωτικών και του αλκοολισµού.  Πρόσφατα, εργάζεται σε ιδιωτικό οργανισμό που συνεργάζεται με τo Human Resources Administration (HRA) κάνοντας αξιολόγηση εκπαιδευτικών, διανοητικών και επαγγελματικών δεξιοτήτων, ενδιαφερόντων και αξιών προσωπικότητας με σκοπό πάντα την εκπαιδευτική και επαγγελματική αποκατάσταση του ατόμου με ειδικά τεστ και ασκώντας συμβουλευτική της (εκπαιδευτικής-επαγγελματικής-ψυχοκοινωνικής) αποκατάστασης ευπαθών ομάδων.   Επίσης, από το τέλος του 2017, κάνει το διδακτορικό του στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία και τα Παιδαγωγικά στο California Coast University (online). Από τον Ιανουάριο του 2021, παρακολουθεί το προγραμμα "Master Herbologist-Clinical MAster Herbologist and Doctor of Traditional Naturopathy" στο Genesis School of Natural Health μελετώντας το πως αρχέγονες μέθοδοι πρόληψης, διάγνωσης, ευεξίας, ίασης και θεραπείας μπορούν να εφαρμοστούν στον σύγχρονο άνθρωπο, με δικό του επίκεντρο και προσωπικό ενδιαφέρον την μεσογειακή διατροφή και την αρχαία ελληνική και βυζαντινή ιατρική και ψυχολογία.  Πρόσφατα, επιλέχτηκε από το Μητροπολιτικό Μουσείο Τέχνης ως εθελοντής στο Τµήµα Μουσειοπαιδαγωγικής. Τελευταία, παρακολουθεί διαδικτυακά µαθήµατα παλαιογραφίας, κωδικολογίας, εικονογραφηµένων χειρογράφων, ανθρώπινης οστεοαρχαιολογίας και ρωµαϊκής αρχαιολογίας και τέχνης από τα περίφηµα πανεπιστήµια Complutense της Μαδρίτης, του Κολαράντο, του Lieden της Ολλανδίας και της Αριζόνας µε καθηγητές την γνωστή κωδικολόγο και παλαιογράφο Ana Sanchez-Prieto, την διάσημη για τις έρευνες της στην προϊστορική διατροφή βιοαρχαιολόγο-οστεοαρχαιολόγο και ανθρωπολόγο Dr. Andrea Waters-Rist, και τον διάσηµο αρχαιολόγο David Soren που έκανε ανασκαφές στο Κούριον της Κύπρου, Αρχαία (Ελληνορωμαϊκή) Υγεία με την διεθνούς φήμης κλασικίστρια και ιστορικό της ελληνορωμαϊκής ιατρικής του Open University of London, Helen King.  Επίσης, από το Πανεπιστήμιο Αθηνών παρακολούθησε διαδικτυακά σεμινάρια: City from Past to Present (Η Ελληνική Πόλις-Κράτος) του Πανεπιστημίου Αθηνών με καθηγητές των ανασκαφέα της Επιδαύρου και της αρχαίας Χίου, Βασίλη Λαμπρινουδάκη, τον ανασκαφέα της Αρχαίας Μεσσηνίας, Πέτρο Θέμελη και άλλους, Ανασκαφική Συντήρηση και Πρώτα Σωστικά Μέτρα με τον προϊστορικό αρχαιολόγο Γιάννη Παπαδάτο, τον ανσκαφέα στο Πλέσι του Μαραθώνα και Ειδική Αγωγή: Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις.  Προσφατά παρακολουθεί στο Πανεπιστήμιο Αθηνών τα σεμινάρια Αρχαίας Ελληνικής Τέχνης και Προστασίας Βιβλιοθηκών και αρχείων.  Μέσα από τις παραπάνω εμπειρίες και σπουδές, έχει εξειδικευτεί ως προς τα ερευνητικά και ακαδημαϊκά του ενδιαφέροντα, στην ψυχοπαιδαγωγική του ελληνικού πολιτισμού, την ψυχοιστορία, την ψυχοαρχαιολογία,  και την εφαρμογή αρχαίων ψυχοσωματικών θεραπειών στον σύγχρονο άνθρωπο, κυρίως από την Αρχαία Ελλάδα και το Βυζάντιο.  Διετέλεσε επίσης επίσης µέλος του Προµηθέα από 24 ετών και από το φθινόπωρο του 2000 μέχρι τον Φεβρουάριου του 2021 ήταν Γενικός Γραµµατέας και Υπεύθυνος Τεχνολογίας, εκλεγµένος για δεύτερη συνεχή χρονιά και ετήσια παράταση και ο δηµιουργός και διαχειριστής του ιστοτόπου (website) του Προµηθέα.  Τα χόμπυ του είναι η βυζαντινή μουσική, το τραγούδι (κλασικό-έντεχνο), η αγιογραφία και το πιάνο.